به گزارش ایمن رها به نقل از ایسنا، شهر تهران به واسطه قرارگیری در دامنه جنوبی البرز و وجود گسل های فعال در نزدیكی و اطراف آن و رخداد زلزله های ویرانگر در طول تاریخ در محدوده آن، از پتانسیل لرزه خیزی بالایی برخوردار می باشد. بر مبنای مطالعات تاریخی شهرهای تهران و ری تابحال هشت بار با لرزه هایی با بزرگی بیش از 7 ریشتر مواجه شده است. هم اكنون از آخرین زلزله تهران 186 سال می گذرد درحالی كه دوره بازگشت زلزله های تهران 150 سال برآورد شده است. ازاین رو 36 سال از موعد زلزله تهران گذشته است.
از سوی دیگر رشد ناهماهنگ و غیر اصولی شهر تهران به خصوص در چند دهه اخیر بخصوص در بعضی مناطق تازه شكل گرفته یا توسعه یافته، مانند منطقه 22 سبب شده كه این شهر در برابر زلزله احتمالی از صدمه پذیری بالایی برخوردار باشد. امروز تهران در حوزه مدیریت بحران و ایمنی سطح شهر با چالش های جدی مواجه می باشد.
ساخت و ساز در حریم گسل ها و مناطق مستعد ناپایداری زمین، عدم توجه كافی به شدت بالای لرزه خیزی تهران در طراحی و اجرای ساختمان ها و تأسیسات حیاتی، توزیع ناهمگون تاسیسات و امكانات شهری مورد نیاز در زمان بحران و وجود بافت های صدمه پذیر و فرسوده مختلف و پراكنده در سطح شهر، همگی حاكی از این است كه در صورت وقوع زلزله شدید در تهران تلفات و صدمات جبران ناپذیری به این شهر وارد می گردد. موضوعی كه محمد سالاری رییس كمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی شهر تهران در گفتگو با ایسنا بر آن صحه می گذارد و می گوید: تهران گسل های زیادی دارد كه وقوع زلزله در آن را حتمی می كند.
زیرساخت های تهران دچار مشكل قابل توجهی است
وی ادامه می دهد: در صورت وقوع این زلزله وسعت و عمق تخریب آنچنان گسترده خواهد بود كه تصور آن هم برای ما سخت است. زیرساخت های تهران دچار مشكل قابل توجهی است. كانال های تاسیسات شهری در تهران نداریم، به طوری كه تمام شبكه های توزیع نیروی ما به صورت سنتی - دفنی است كه سیستم را صدمه پذیر می كند.
سالاری به وجود بافت فرسوده در تهران اشاره و تاكید می كند: میزان بافت فرسوده در تهران با بیش از 3700 هكتار بسیار گسترده است و در كنار آن هم ۱۴ هزار هكتار بافت ناپایدار وجود دارد.
وی در بخش دیگری از صحبت های خود به خطرهای دیگر در كمین تهران در صورت وقوع زلزله احتمالی همچون ریزش نمای ساختمان ها اشاره می كند و می گوید: ظرف دو سال و نیم گذشته و با شكل گیری كمیته های نمای ساختمانها در مناطق 22 گانه شهر تهران، شهروندان و متولیان ساخت و ساز و شهرداری های مناطق مكلف هستند كه مانند سایر نقشه های ساختمان در زمان صدور پروانه نقشه نمای بنا را هم مصوب كنند اما درمورد ساختمان های بزرگ مقیاس كه دولتی هستند شاهد یك اشكال اساسی هستیم؛ چون كه كمیته نما برای ساختمان های بزرگ در معاونت شهرسازی و معماری تشكیل می گردد و متاسفانه در آنجا برای این مورد به خوبی عمل نشده بنابراین شاهدیم ظرف دو سال و نیم گذشته گاها ساختمان هایی بوجود آمده همانند پیش از نمای تمام شیشه و یا تمام كامپوزیت بهره برده اند كه هیچ سنخیتی با اصول و مبانی معماری شهرسازی ایرانی و اسلامی ندارند.
به گزارش ایمن رها به نقل از ایسنا، در فروردین ماه سال 1378 آژانس همكاری های بین المللی ژاپن (جایكا) كه نماینده رسمی و مسئول اجرای طرح های همكاری فنی دولت ژاپن است گروه مطالعاتی خویش را به تهران اعزام كرد تا مطابق مقررات و آیین نامه های جاری كشور ژاپن، مطالعاتی را در زمینه زلزله های احتمالی شهر تهران انجام دهد. مطالعات این گروه بر روی 22 منطقه تهران با دو هدف تهیه نقشه میكرو زونینگ زلزله برای تهران و عرضه سفارش هایی برای كاهش خسارات زلزله احتمالی شهر تهران انجام شد كه گزارش نهایی این مطالعات با همكاری مركز مطالعات زلزله و زیست محیطی تهران بزرگ بعد از 18 ماه مبنای تدوین طرح جامع مدیریت بحران تهران قرار گرفت كه مقرر بود توسط سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران تهیه شود.
گسل های كلانشهر تهران
پراكندگی گسل های فعال در تهران و اطراف آن به طور سازمان یافته ای برای اولین بار در سال 1362 ساماندهی شد و در سال 1381 هم مركز مطالعات زلزله و زیست محیطی تهران بزرگ نقشه های همراه با جزئیات پراكندگی گسل ها را ساماندهی كردند.
بر این اساس، تهران بر روی سه گسل اصلی مشا، گسل شمال تهران و گسل های جنوب و شمال ری قرار گرفته است. گسل مشا یكی از گسل های بنیادی البرز مركزی است و در شمال تهران قرار گرفته است. گسل شمال تهران از دامنه رشته كوه البرز به 5. 3 كیلومتر از كن به لشگرك می رسد. گسل های جنوب و شمال ری شاخص ترین گسل ها در دشت های جنوبی تهران هستند كه در سراسر هر دو سوی فرونشست ری پراكنده شده اند.
كابوس وقوع زلزله در قلب سیاسی و اقتصادی ایران، باعث نگرانی های اغلب مردم ایران است، اما بعد از زلزله اخیر غرب كشور این كه زلزله كرمانشاه، گسل های تهران را فعال كرده است یا خیر و این كه در صورت وقوع زلزله ای به بزرگی كرمانشاه، در تهران چه اتفاقی خواهد افتاد، سوالاتی است، كه امروز ذهن گروه های مختلف مردم را به خود مشغول كرده است.
صدای پای زلزله در تهران به گوش می رسد
به گزارش ایمن رها به نقل از ایسنا، محمد میرزایی، یك استاد دانشگاه در گفتگویی در تشریح گسل های تهران می گوید: گسلی كه كرمانشاه را لرزاند، هیچ ارتباطی با گسل تهران ندارد و زلزله كرمانشاه تاثیر بسزایی بر زلزله تهران ندارد، اما بی تاثیر هم نمی تواند باشد. تهران منطقه پر گسلی است و باید خویش را برای وقوع زلزله در تهران آماده كنیم، صدای پای زلزله در تهران به گوش می رسد.
وی اضافه كرد: سه گسل شمال تهران از فرحزاد تا لشگرك، شرق تهران شامل اتوبان شهید بابایی، تا سید خندان و گسل پر خطر جنوب تهران كه ری، دولت آباد و بخشی از اسلامشهر را در بر گرفته و قدرت ویرانگری بسیار بالایی دارد، پایتخت كشور را به شدت تهدید می كنند، اما نباید از گسل مشا و اثر ویرانگر آن بر روی ویرانی شهرستان های دماوند، پردیس و بخش های از شمیرانات هم به سادگی گذشت، این گسل در بالا دست سد لتیان و جایی در محدوده روستای «كلان» با گسل شمال تهران تلاقی پیدا می كند.
بافت فرسوده در كلانشهر تهران
شمال شهر به علت شیب بالا و جنس رسوبات، مستعد زمین لغزش است
ناپایداری واحدهای ساختمانی، وابسته به كلیه عوامل و خصوصیت های طبیعی است كه به شكلی سازه های مقاوم و نامقاوم را در معرض تهدید قرار می دهند. در تهران وضعیت واحدهای ناپایدار در برابر زمین لغزش در مقیاس 22 منطقه به درستی مورد مطالعه قرار نگرفته است؛ اما بر مبنای مطالعات انجام شده، شمال شهر به علت شیب بالا و جنس رسوبات، مستعد زمین لغزش است كه در دره فرحزاد و شهرك مجلس آثار لغزش مشهود است.
موثرترین عامل در تولید لغزش در این شهر، زلزله است كه در صورت وقوع می تواند كلیه پهنه های دارای گسل در شهر و به تبع آن سازه ها را با تهدید جدی مواجه كند. قرار داشتن واحدهای ساختمانی در مسیر عبور مسیل های اصلی تهران و جاری شدن آب های سطحی به هنگام بارش در سطح شهر ناپایداری واحدهای ساختمانی را تشدید می كند. شاخص های ناپایداری بر مبنای جنس خاك و خصوصیت های آن از جمله ریزدانگی و نفوذناپذیری تعریف شده است.
در حقیقت دو معیار نفوذناپذیری و ریزدانگی فقط در تركیب با ناپایداری معرف فرسودگی است. بدین ترتیب نسبت محدوده های فرسوده به وسعت شهر 3. 5 درصد است كه 6. 17 درصد واحدهای مسكونی و 1. 17 درصد كل جمعیت ساكن را شامل می گردد.
سطح آب های زیرزمینی در مناطق جنوبی شهر تهران بالاتر از سایر مناطق است. ازاین رو در صورت وقوع احتمالی زلزله و به خصوص فعال شدن گسل های شمال و جنوب ری احتمال روان گرایی خاك در این مناطق بسیار زیاد است. در مناطق 15، 16، 20 و نواحی جنوبی همانند مناطق 11، 12 و 14 سطح آب های زیرزمینی بسیار بالا است و سطح ایستایی هم تا عمق 15 متری زمین بالا آمده و این گونه مناطق در اثر وقوع زلزله روان گرایی خاك خسارات زیادی را به بار می آورد؛ به طور كلی در مناطقی كه زمین از خاك های ریزدانه سست تشكیل شده و سطح ایستایی تا عمق 10 متری زمین بالا آمده به هیچ عنوان نباید ساخت و ساز انجام شود و در صورت اجبار باید خاك این مناطق آماده سازی شود مواردی كه در مناطق جنوبی تهران مدنظر قرار نگرفته است.
در همین رابطه محسن هاشمی ریاست شورای اسلامی شهر تهران، ری و تجریش در بیست و دومین جلسه علنی این شورا با تاكید بر اینكه مناطق ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۱۴، ۱۶ و ۱۷ مناطق خطرپذیر در زلزله هستند اظهار داشته بود: خطرپذیری مناطق ۸، ۱۹، ۲۰ و ۳ تهران در هنگام زلزله متوسط است. تهران به عنوان پایتخت ایران از مسائلی از جمله بافت فرسوده و جمعیت زیاد رنج می برد. عدم رعایت استانداردها و ساخت وسازهای غیراستاندارد، وضعیت تاب آوری تهران را در شرایطی درست قرار نمی دهد هر چند كارهای خوبی در سال های گذشته صورت گرفته است ولی این اقدامات كافی نبوده است.
رییس شورای شهر تهران، وجود بافت های فرسوده و هم عدم رعایت استانداردها و ساخت وسازهای غیراستاندارد را به عنوان نشانه های كاهش تاب آوری پایتخت در برابر زلزله های بزرگ مورد تاكید قرار داد مطلبی كه دبیر كارگروه ملی زلزله هم در گفتگویی به آن پرداخته و گفته است: اگر زلزله ای به بزرگی زلزله كرمانشاه در تهران رخ دهد، ۲۰۰ هزار ساختمان تخریب كامل و ریزش خواهند داشت و ریزش این تعداد ساختمان به طور قطع یك میلیون كشته و مصدوم خواهد داشت كه این یك فاجعه است.
بررسی صدمه پذیری كلانشهر تهران
به گزارش ایمن رها به نقل از ایسنا، همینطور مركز مطالعات شهرداری تهران در بررسی های انجام گرفته درباره لرزه نگاری تهران اعلام نموده است كه در سند فرابخشی مقاوم سازی و كاهش خطرپذیری ناشی از زلزله یك چشم انداز بیست ساله برای كاهش خطرپذیری ناشی از زلزله طراحی شده كه در آن ایران كشوری خواهد بود با مردمی آشنا و آگاه به زلزله كه پیامدهای آن و چگونگی زندگی ایمن با آن و مستحدثاتی ایمن و سازگار با زمین لرزه و برای تحقق این چشم انداز چهار محور كلی دست یابی به جامعه ای آشنا و آگاه به زلزله و چگونگی زندگی ایمن با زلزله، توسعه پژوهش های كاربردی، تهیه ضوابط و معیارهای ایمنی، مدیریت و استقرار سیستم مدیریت اطلاعات خطرپذیری زلزله كشور، استقرار سیستم ساخت و ساز اصولی و سازگار با زلزله و ایمن سازی ساختمان ها، تاسیسات زیربنایی و شریان های حیاتی موجود در شهرها و روستاها طراحی شد.
بر اساس مطالعات صورت گرفته، صدمه پذیری كلانشهر تهران زمانی اهمیت ویژه ای می یابد كه بدانیم در صورت بروز خطر، تهران به علت خصوصیت های منحصر به فرد نظیر تمركز شدید ساختمانی، كمبود فضای باز بخصوص در مناطق مركزی، عدم رعایت استانداردهای لازم در اغلب سازه های مناطق مختلف، جمعیت زیاد و عدم رعایت سرانه ها با مشكلات عدیده و متفاوتی نسبت به سایر شهرها مواجه می باشد. همینطور رسوبات آبرفتی تهران، دارای پتانسیل لازم جهت تقویت امواج ناشی از زلزله می باشد. ازاین رو شناخت محدوده های صدمه پذیر و مقاوم در سطح شهر و برنامه ریزی صحیح و مناسب جهت پیشگیری یا كاهش آثار خطر احتمالی، بسیار حیاتی و مهم است.
مدیریت بحران در زمان وقوع زلزله و دیگر بلایای طبیعی در سراسر كشور از اهمیت بالایی برخوردار می باشد كه این اهمیت در استان تهران به عنوان پایتخت كشور اهمیتی مضاعف دارد، وجود جمعیتی متراكم، استقرار دستگاه های سیاسی و حاكمیتی كشور، وجود مدیریت امداد رسانی مركزی كشور و... از عواملی هستند كه اهمیت تهران را بیش از پیش كرده و مطالعات دقیق و طراحی سناریوی مدون و برنامه ریزی شده را می طلبد دقیقا مسئله ای كه در سال های گذشته مورد غفلت قرار گرفته و امید است زلزله كرمانشاه زنگ خطری برای همه باشد و آنان كه در "تهران خفته بر زلزله" برای انجام وظایف خود خفته اند بیدار كند.
ایسنا در سلسله گزارش های خود حول محور زلزله احتمالی تهران و ایمنی در این شهر، نوع سازه ها و وضعیت فعلی آنها در این شهر، وضعیت مراكز دولتی و درمانی، وضعیت پاركها و فضاهای باز شهر تهران به تفكیك هر منطقه و شریان های حیاتی این كلانشهرها را با در نظر گرفتن سناریوی فعال شدن هر یك از گسل های تهران در گزارش های بعدی تقدیم حضور مخاطبان خود خواهد نمود.
گزارش: سیدمیثاق اختر