درس ها و عبرت های سیل امام زاده داوود
ایمن رها: دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی ضمن تحلیل علل وقوع و تشدید سیل رخ داده در امام زاده داوود تهران، اعتقاد دارد که دلیل بی توجهی بعضی از مردم به هشدارهای سیل و... ناشی از عدم آموزش به آنهاست.
به گزارش ایمن رها به نقل از ایسنا، سیل پدیده تازه ای در کشور ما نیست و بررسی اسناد و شواهد تاریخی نشان میدهد که همیشه این پدیده با دوره گردش های متفاوت در اقلیم ها و مناطق مختلفی رخ داده است. تهران هم به جهت موقعیت جغرافیایی و قرارگرفتنش در مجاورت چندین رود دره همیشه در معرض سیل قرار داشت و بررسی اسناد تاریخی نیز نشان میدهد که سیل های مختلفی دست کم طی ۲۰۰ سال قبل مناطقی را که امروز در محدوده استان تهران شناخته می شود، تحت تاثیر قرار داده است. بدین جهت سیل اخیر رخ داده در امام زاده داوود و همین طور شهرستان فیروزکوه را نیز می توان جزو همین موارد بررسی کرد.
اما مرگبارترین سیل استان تهران مربوط به حدود ۳۵ سال پیش است. سیلی که در چهارم مرداد ماه سال ۶۶ و درپی بارندگی هایی که کمتر از دو ساعت به طول انجامید در شمال تهران رخ داده و به سیل تجریش مشهور شد. این سیل از روددره های دره های دربند و گلابدره شروع شده و میدان تجریش و محدوده اطراف آنرا تحت تاثیر خود قرار داد. در این سیل حدود ۳۰۰ نفر جان خودرا از دست دادند. این سیل البته تا مدت ها نه فقط در تهران بلکه در کشور نیز به عنوان مرگبارترین سیل شناخته می شد تا این که در سال ۱۳۸۰ وقوع سیل در استان گلستان، سبب مرگ حدود ۴۰۰ تن شد و بدین سان سیل تجریش در جایگاه مرگبارترین سیل استان تهران و دومین سیل پرتلفات کشور قرار گرفت.
شمار سیل هایی که در چندین سال در نقاط مختلف تهران رخ داده قابل توجه اما کم خسارت است. در بین این سیل ها می توان به سیل سال ۱۳۳۳ در امام زاده داوود اشاره نمود که بگفته معاون سازمان مدیریت بحران کشور آن هم در تاریخ پنجم مردادماه رخ داده بود و همین طور سیلی دیگر در همین محدوده در سال ۹۴ و... اشاره نمود.
در تمام این سیل ها اما شاید بتوان یک پرسش را به عنوان پرسشی همیشگی بیان نمود. این پرسش این است که چرا سیل رخ داد؟ بنظر می رسد کم آگاهی مردم از دلیلهای و نحوه جاری شدن سیل سبب شده تا تعدادی از آنان نتوانند وقوع سیل یا احتمال وقوع آنرا جدی گرفته و باور کنند. موضوعی که رئیس سازمان مدیریت بحران کشور نیز در پی سیل رخ داده در شرق استان فارس به آن اشاره نمود و اظهار داشته بود: «هنگامی که هشدار وقوع سیل صادر شد، هیچ اثری از بارش باران در محل حادثه دیده نمی شد و طبیعی بود که مردم به این هشدار توجه نکنند. در حقیقت مردم باور نمی کردند که ممکنست در چنین شرایطی سیل رخ دهد، در صورتیکه در بالادست رودخانه باران شدید باریده و منجر به جاری شدن سیلاب شده بود و در عرض کمتر از نیم ساعت به منطقه ای رسید که هیچ اثری از بارش باران در آن وجود نداشت.»
علی بیت الهی، دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی در گفت و گو با ایسنا، دلیلهای وقوع سیل را با مقایسه تعدادی از سیل های رخ داده در تهران با یکدیگر بررسی نموده است. او اظهار داشت: سیل رخ داده در منطقه امام زاده داوود، یک سیل ناگهانی (یا اصطلاحا Flash flood) در حوضه آبریز مشرف به امامزاده داوود رخ داد، این سیل در اثر بارندگی که حدود ۲۰ دقیقه طول کشید جاری شد، بارندگی که برمبنای گزارشاتی که از ایستگاه های باران سنجی به دست آمده تا زمان سیلاب، حدودا ۲۷ میلیمتر ارتفاع داشته است.
وی افزود: منطقه ای که در آن سیل صورت گرفت متعلق به حوضه آبریز وسیع در غرب تهران است که به آن حوضه آبریز کن گفته می شود. این وسیع ترین حوضه آبریز مشرف بر غرب شهر تهران است؛ اما این حوضه در حقیقت حوضه ای فرعی است که امتداد آن به خروجی حوضه کن متصل می شود. این حوضه حدودا پنج هزار و ۵۰۰ هکتار مساحت داشته و طولانی ترین مسیل آن نیز حدود سه هزار و ۷۰۰ متر برآورد می شود.
دلیل سیل امام زاده داوود چیست؟ بیت اللهی افزود: شیب این حوضه بسیار تند است و در بعضی از مقاطع در امتداد مسیل مشرف بر امام زاده داوود تا شیب ۷۰ درصد نیز بالا می رود. بدین سبب اگر روان آبی در این مسیل و مسیل جریان پیدا کند انتظار این است که باتوجه به این شیب تند سرعت بالایی ایجاد شود که این سرعت بالا قدرت تخریبی سیل را بیشتر می کند حتی اگر بارندگی در حد ۲۰ دقیقه باشد. همانطور که در فیلم ها و مستندات این سیل نیز مشاهده شد مدت آن بسیار کوتاه بوده است اما به سبب شیب تند، سرعت بالا و قدرت تخریبی بالای سیلاب مردمی که صحن امامزاده یا در معابر اطراف درحال تردد بودند فرصت فرار پیدا نکردند، بطوریکه متاسفانه در بین سیل هایی که بتازگی در کشور، در ایران مرکزی و جنوب کشور جاری شده است این سیل با آنکه وسعت و دامنه کوچکی را داشته اما از نظر تلفات جانی به سبب قرار گرفتن در یک سکونتگاه تلفات جمعی بیش از سایر سیلاب ها را به خود مختص کرده است.
دستکاری در مسیل و مسیر رود از علل ایجاد سیلاب های سهمگین بیت الهی اضافه کرد: متاسفانه این سیلاب من را به یاد سیلاب سال ۱۳۹۸ دروازه قرآن شیراز انداخت. در آن سیل نیز باتوجه به دستکاری هایی که در مسیل و مسیر رود شیراز انجام شده بود متاسفانه سیل روی سطح معبر و خیابان جاری شد و حدود ۲۱ نفر جان خودرا از دست دادند. بررسی تصاویر هوایی و بازدید های میدانی از سیلاب امام زاده داوود نیز نشان داد که جهت جریان آب کانالی با سطح مقطع کوچک و کم عرض بوده که بصورت بتنی راه اندازی شده بود، متاسفانه روی این مسیل ساختمان سازی و تجاوز به بستر رودخانه انجام شده بود. تاریخ نشان میدهد که در سال ۱۳۳۳ نیز در همین مکان سیلی جاری بوده که تلفات جانی داشته است.
احتمال وقوع سیل های مشابه امام زاده داوود در نقاط مختلف تهران وی اشاره کرد: این سیلاب از این جهت اهمیت دارد که هفت مسیل بزرگ و حوضه آبریز مشرف بر شهر تهران وجود دارد که از ارتفاعات شمالی مستقیم وارد محدوده شمالی شهر تهران می شود و نشان میدهد که تهران هم می تواند در مقابل سیل لطمه پذیر باشد. علاوه بر حوضه آبریز کن که امامزاده داوود را در بر می گیرد، حوضه آبریز درکه، فرحزاد، دارآباد، گلابدره، جماران و تجریش هم مسیل هایی هستند که در مواقع بارندگی های شدید استعداد تشکیل سیلاب شدید را به سبب وجود شیب تند دارند.
این کارشناس ایمنی و مخاطرات طبیعی افزود: شیب تند سرعت سیلاب را شدید و بیشتر می کند که متاسفانه بار دیگر درسی را که باید می گرفتیم نگرفتیم و باتوجه به تجاوز به بستر آبراهه، با وجود این که سالهای سال آنجا سیلابی جاری نبوده شاهد این سیلاب بودیم. رفتار طبیعت اینگونه است. برآوردها نسبت به تغییرات اقلیمی خصوصاً حالا که فصل تابستان است نشان میدهد که ممکنست شاهد چنین سیلاب هایی در سال های آتی نیز باشیم.
لزوم نصب و راه اندازی سامانه های هشدار سیل بیت الهی با اعلان اینکه مهم ترین عامل برای کنترل خطرات سیل، نصب سامانه های هشدار میدانی سیل است اظهار داشت: با نصب این هشدار ها قبل از این که سیل به محدوده جمعیتی برسد با علائمی مثل آژیر و موارد دیگر باید مردم را از وقوع آن آگاه کرد تا از مسیر سیلاب بیرون بروند. دومین کار این است که در مسیل های مشرف بر شهر تهران و سکونت گاه های جمعیتی همچون روستاهای اطراف و شهرها، سیل شکن و سرعت گیر سیل وجود داشته باشد. هر چقدر تعداد بندهای رسوب گیر و سرعت گیر بیشتر باشد قدرت تخریب سیل کاسته می شود. در این صورت مردم در معرض سیلاب فرصت خواهند داشت از محدوده خطر فرار کنند. متاسفانه مشاهده می نماییم که چنین تمهیداتی در امامزاده داوود صورت نگرفته و با بارش حدود ۲۰ دقیقه ای شاهد جانباختن تعدادی لط هموطنانمان شدیم. امیدوار هستم که این تجربیات را به کار بگیریم چونکه درس های مهمی را به ما می دهد و برآورد ها بر این اساس است که این حوادث تکرار خواهد شد.
دبیرکارگروه ملی مخاطرات طبیعی اظهار نمود: نیاز به آموزش های عمومی درمورد سیل بسیار وجود دارد. این موارد شامل آموزش های اولیه، نحوه فرار از خطر، ریسک نکردن و... است که باید بصورت بسته های آموزشی، خصوصاً همزمان با هشدار وقوع سیل به مردم ارائه و بوسیله رسانه ها و به ویژه صداوسیما پخش شود. این موارد سبب می شود تا سطح دانش مردم بیش از پیش شود. همزمان اقدامات کنترلی و سازه ای نیز بر عهده مسئولان است و برای کاهش حطرات سیل حتما باید تمهیداتی اندیشیده شود. باید احساس نماییم که اقلیم تغییر کرده است. این چندمین بار است که طی امسال در محدوده شهری شاهد روان آب و سیلاب در شهر ها هستیم.
تشدید سیل امام زاده داوود با ساختمان سازی در دره وی درباب تاثیر ساخت و ساز در مسیل ها بر تشدید خسارات ناشی از سیلاب اظهار داشت: صد درصد ساخت و ساز در مسیل ها موجب تشدید در خسارات ناشی از سیل امامزاده داوود شده بود. اگر نقشه هوایی این محل را نگاه نماییم می بینیم که دره با ساختمان سازی ها قطع شده است و اساسا کانال بتنی که راه اندازی شده است کم عرض بوده و فقط آب جاری با دبی کم می تواند از آن رد شود.
این کارشناس مخاطرات طبیعی با اعلان اینکه طبیعی است که در این شرایط این کانال نمی تواند جریان های سیلابی را از خود عبور دهد، اظهار داشت: وقتی ساخت و ساز به حریم بستر رودخانه و مسیل پیشروی می کند، عرض دره و مسیل کمتر شده، سطح مقطع آن باریک تر می شود و روند سیلابی و جریان سیلاب نمی تواند از این سطح مقطع باریک عبور کند. برای همین ساخت و ساز را تخریب می کند، افراد را با خود می برد و اینطور خسارت مال و جانی برجای می گذارد. این به سبب عدم رعایت ضوابط راه اندازی برمبنای خطرسیل است که متاسفانه به سبب این که سیلاب هر از چند گاهی رخ می دهد ما آنرا فراموش می نماییم و همانطور که می دانیم در سیلاب ۹۸ نیز در سراسر کشور خیلی از محدوده های جمعیتی لطمه جدی دیدند که این حادثه هم در ادامه همین روند است. باید امیدوار باشیم که اقدامات جدی صورت گیرد.
سیل در همه فصول رخ می دهد بیت الهی با اشاره به وقوع سیلاب در فصل تابستان اظهار داشت: متاسفانه برخی ازمردم باور ندارند که ممکنست سیلابی در تابستان رخ دهد، در صورتیکه ما سال هاست که روند سیلاب ها را به کررات در این فصل دیده ایم. سیل هایی که اتفاقا در ان فصا رخ می دهد قدرت تخریبی بالایی دارند. حتی در پاکدشت تهران، استهبان استان فارس و دیگر مناطق مختلف کشور نیز شاهد سیلاب های تابستانه زیادی بودیم.
بگفته وی عامل اصلی از نظر اقلیمی که منجر به وقوع این سیل ها در تابستان می شود، جریان بسیار مرطوب مونسن است که از شبه قاره هند نشان می گیرد. این جریان از این محدوده به سمت ایران مرکزی درحال حرکت بود که چندین و چند بار هشدار و پیش بینی های لازم نیز در مورد آن داده شد.
این کارشناس مخاطرات طبیعی اشاره کرد: فکر می کنم ما مردم و مسئولان باید تغییرات اقلیمی را باور نماییم و مثل روال سابق انتظار نداشته باشیم که در تابستان سیلاب خسارت زا کمتر باشد. اتفاقا پیش بینی ها بر این است که زین پس تعداد این سیلاب ها نیز بیشتر خواهد شد.
نیاز به آموزش های مستمر درباب سیلاب وی با اشاره به بی توجهی تعدادی از مردم به هشدارهای اعلام شده برای وقوع سیل اظهار داشت: آموزش اگر مستمر نباشد و منقطع باشد، ملکه ذهن نمی گردد. آموزش نیازمند استمرار و پیوستگی است. آموزشی که سالی یک دفعه یا در اثر یک حادثه گوشزد شود در اذهان عمومی نقش نمی بندد، این به سبب عدم پیوستگی در آموزش های عمومی است. به هر حال همه انسان ها بصورت غریزی مراقب جانشان هستند و اگر خطر را احساس کرده باشند از آن دور می شوند، یکی از دلیلهای بی توجهی تعدادی از مردم به هشدارها این است که چون آموزش ندیده اند نمی توانند برمبنای دانشی که دارند وقوع سیل را باور و خطر آنرا احساس کنند.
بیت اللهی افزود: گاهی افراد به سبب نا آشنایی با رفتار سیل و قدرت تخریبی آن گرفتار حادثه می شوند. بطورمثال همین که دیده شده برخی افراد با خودرو وارد جریان روان آب می شوند، نشان میدهد که اطلاعاتشان در مورد سیل و قدرت آن کم است. اگر این فرد بداند بادی که در لاستیک های خودرو وجود دارد، در آبی به ارتفاع ۲۰ سانتی متر مانند قایق بادی رفتار می کند، اساسا دیگر چنین کاری انجام نخواهد داد. به این خاطر معتقدم اگر این آموزش ها استمرار داشته باشد در ذهن مردم ثبت می شود.
بیشتر بخوانید: هشدار به تماشاگران و تصویربرداران سیل
این کارشناس ایمنی افزود: در سایر کشورها هم که درگیر سیلاب هستند اقدامات سازه ای، وسایل نجات، تابلوهای هشدار و... بسیار رایج است و تجهیزات لازم وجود دارد تا اگر چنین حوادثی رخ داد انسان ها متوجه شوند. این ها همه در گروه آموزش عمومی جا می گیرد و همانطور که شاهد می باشیم آموزش های ما منقطع است.
دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی درباره برخی انتظارات از هشدار هواشناسی و پیش بینی های آن نیز اظهار داشت: هشدارهای هواشناسی به این صورت نیست که گفته شود دقیقا در چه منطقه ای سیل رخ می دهد، چونکه دقت آن پیش یینی های ما در همین اندازه است. به عنوان مثال گفته نمی گردد که بطور مشخص در امامزاده داود سیل رخ می دهد و فقط به ناحیه وقوع آن اشاره می شود. متاسفانه از آن جایی که هشدار ها حالت نقطه ای ندارد ضروریست که سیستم هشدار میدانی داشته باشیم تا با نصب آن در راه رودها و مسیل ها هشداری لازم را قبل از رسیدن سیل به محل استقرار مردم عرضه نماید.
شباهت سیل امام زاده داوود به سیل دروازه قرآن شیراز بیت الهی درباب مقایسه دو سیلاب ترجیش که در چهارم مرداد سال ۱۳۶۶ و سیلاب امام زاده داوود که ششم مرداد ماه سال جاری رخ داد اظهار داشت: این دو سیلاب هر دو در محدوده جمعیتی و در مسیل هایی با شیب تند رخ داده بودند. همین طور هر دو سیلاب ناگهانی بودند و تلفات جانی داشتند که البته به سبب وسعت بیشتر حضزه آبریز تجریش تلفات جانی بسیار زیادتر از امامزاده داوود بود. اما من معتقدم سیل امامزاده داوود بیشتر شبیه به سیل رخ داده در دروازه قرآن شیراز بود.
وی افزود: موضوعی که مشابهت این سیل را با دروازه قرآن شیراز بیشتر می کند دستکاری در راه و مسیل عبوری از وسط این محدوده جمعیتی است. در حقیقت با راه اندازی کانال و سطح مقطعی از کانال بتنی ابعاد مسیل و مجرای عبوری سیلاب بسیار کمتر شده و همین موضوع سبب شده بود که پیشانی سیلاب که بطور معمول قلوه سنگ ها، شاخه درختان و... هستند در ابتدای سیلاب مقطع کانال را بگیرد و آب از بالای کانال وارد محدوده ساختمانی، سطح امامزاده و... شود. از طرفی هم چون شیب تند بود، قدرت تخریب سیلاب بیشتر شده بود.
منبع: ایمن رها
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب